Jak wygląda kwestia praw autorskich w przypadku utworów powstałych w ramach stosunku pracy ? Czy po rozwiązaniu stosunku pracy można domagać się odszkodowania za naruszenie praw autorskich od pracodawcy? Odpowiedź na te pytania może okazać się dla wielu osób zaskakująca, ale zgodnie z prawem to pracodawca nabywa majątkowe prawa autorskie do utworu pracowniczego, a więc utworu powstałego w trakcie trwania stosunku pracy, oczywiście przy spełnieniu określonych przesłanek.

Co dokładnie to oznacza, czym jest właściwie utwór pracowniczy oraz czy możemy wskazać szczegółowe przesłanki warunkujące nabycie praw autorskich przez pracodawcę – to jak i wiele więcej omówimy w dzisiejszym artykule.  Inspiracją  do stworzenia niniejszego artykułu był niedawno wydany wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawie o sygnaturze: V ACa 18/17.  Zapraszamy do lektury !

Autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe

Zdajemy sobie sprawę, że kwestia praw autorskich jest dla wielu osób dość skomplikowana i niejasna, zatem celem wprowadzenia poświęcimy kilka słów na temat praw autorskich w ogóle, a właściwie głównego ich podziału. Wyróżniamy autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe.

• Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się ani zbyciu więź twórcy z utworem. Jest to tzw. „prawo każdego twórcy do utworu własnego autorstwa” nie będące wynikiem chęci uzyskania korzyści majątkowych czy ekonomicznych.
• Autorskie prawa majątkowe zostały ukształtowane na wzór prawa własności, nie chronią więzi twórcy z utworem, a mają charakter majątkowy, ekonomiczny oraz są ograniczone w czasie.

Oczywiście co do zasady zarówno autorskie prawa osobiste ( niezbywalne) jak i majątkowe prawa autorskie będą przysługiwać twórcy utworu, jednak w przypadku praw majątkowych możliwe jest ich przeniesienie na inne osoby zarówno poprzez umowę jak i dziedziczenie.

W dalszej części artykułu mowa będzie oczywiście o autorskich prawach majątkowych.

Utwór pracowniczy

Zgodnie z art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych pracodawca nabywa majątkowe prawa autorskie do utworu, który powstał w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.

Art. 12. prawa autorskiego: 

1. Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
2. Jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu.
3. Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono.

Stan faktyczny – utwór pracowniczy w praktyce

W celu lepszego zrozumienia problemu – zawsze warto posłużyć się praktycznym przykładem. Przedstawimy zatem stan faktyczny przed, którym został postawiony Sąd Apelacyjny w Warszawie ( wyrok z dnia 20 czerwca 2018 roku, sygn. V ACa 18/17).

Powód w niniejszej sprawie był pracownikiem, który w ramach swoich obowiązków pełnił funkcję kustosza,  prowadził prace m.in. nad merytorycznym przygotowywaniem wystaw, kierował poszukiwaniami i gromadzeniami zbiorów. Podczas ponad 10 lat pracy pracownik ten brał udział w przygotowaniu kilku wystaw. Materiały później prezentowane w ramach wspomnianych wystaw były efektem poszukiwania, ale też  tworzenia m.in. postaci wykonywanych przez pracownika samodzielnie zdjęć.

Następnie po kilkunastu lat pracy pracownik ten – powód w niniejszej sprawie otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę. Trzecia odsłona wystawy jaką ten pracownik przygotowywał wraz z własnoręcznie wykonanymi zdjęciami – cały czas, niezmiennie prezentowana była w formie elektronicznej na stronie już po zakończeniu stosunku pracy.

I tutaj pojawia się sedno problemu. Czy pracownik ten po wypowiedzeniu umowy o pracę może domagać się od pracodawcy wynagrodzenia bądź odszkodowania za naruszenie praw autorskich ?

Rozstrzygnięcie Sądu

Sąd Apelacyjny w tej sprawie wyraźnie podkreślił, że w zawartej między stronami umowy o pracę kwestia praw autorskich nie została poruszona, zatem zastosowanie znajduje wyżej wskazany art. 12 ust. 1 ustawy o prawach autorskich. Zdjęcia wykonane przez pracownika na przestrzeni wielu lat pracy były elementem wystawy, natomiast wystawę należy zaliczyć do tzw. utworów zbiorowych.

Stworzenie w tym przypadku takiego dzieła jak wystawa należało do zakresu zadań tego pracownika. Nie ma znaczenia fakt wykorzystania do stworzenia fotografii własnego sprzętu:

„Zakwalifikowanie utworu jako pracowniczego nie wymaga, aby na pracowniku ciążył wyraźnie wyartykułowany (w umowie o pracę czy też w innych aktach stanowiących źródło prawa pracy, np. opisie stanowiska pracy) obowiązek stworzenia spornego utworu, a nawet aby pracownik był wyraźnie zobowiązany do działalności twórczej. Istotne jest stwierdzenie, czy czynności, w wyniku których powstał utwór, mieściły się w zakresie obowiązków pracowniczych.”

Pracownik nie poinformował pracodawcy, iż zdjęcia są jego własnością i nie zażądał od pracodawcy zapłaty za nie, co dało tym samym do zrozumienia, że fotografie zostały wykonane w ramach jego obowiązków pracowniczych. Tym bardziej między stronami nie została zawarta umowa o odpłatna korzystanie ze zdjęć załączonych do wystawy.

Dalej Sąd Apelacyjny wyraźnie podkreślił, iż nabycie majątkowych praw autorskich do utworów pracowniczych następuje nie w momencie powstania tych utworów, ale w chwili przyjęcia ich przez pracodawcę. W tej sytuacji można uznać, że owo przyjęcie, a więc nabycie majątkowych praw autorskich przez pracodawcę nastąpiło z chwilą przyjęcia scenariusza i materiałów w ramach pierwszej wystawy. Co więcej, przekazanie utworu przez pracownika jednocześnie oznacza wyrażenie zgody na upublicznienie utworu. Zatem pracodawca upubliczniając wystawę stworzoną przez pracownika nie naruszył żadnych praw autorskich, wystawa została zatem rozpowszechniona poprzez umieszczenie jej w Internecie – zgodnie z prawem.

Brak bezprawności = brak możliwości uzyskania odszkodowania?

Pracownik, autor zdjęć wniósł o zasądzenie odszkodowania za naruszenie jego praw autorskich.

Sąd natomiast jasno stwierdził, iż aby mówić o odpowiedzialności odszkodowawczej za naruszenie praw autorskich musi zaistnieć bezprawność:

„Wykluczenie bezprawności działania strony pozwanej znosi potrzebę badania dalszych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej w tym zawinienia i wysokości stosownego wynagrodzenia w rozumieniu art. 79 ust. 3 lit. b. , które miałoby się stać podstawą obliczenia wynagrodzenia należnego twórcy”.

Z tego względu, iż pracodawca skutecznie nabył autorskie prawa majątkowe do zdjęć wykonanych przez pracownika na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy o prawach autorskich– czyni całe powództwo nieuzasadnionym. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji i została ona oddalona.

Podsumowanie

W tej sprawie Sąd jednoznacznie, opierając się na przepisach rozwiał wątpliwości co do tego czy można w tego typu sytuacjach uzyskać odszkodowanie za naruszenie praw autorskich. W przypadku zaistnienia wszystkich powołanych wyżej przesłanek to pracodawca skutecznie i zgodnie z prawem nabędzie majątkowe prawa autorskie do utworów, których twórcami są jego pracownicy, a co więcej może je rozpowszechniać i upubliczniać.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości czy chęci uzyskania porady w podobnych sprawach – zachęcamy do kontaktu i konsultacji z naszymi prawnikami.